Hoe werkt de ontgifting door de lever?

Vaak hoor je mensen zeggen dat ze af een toe een detox of sapkuurtje doen om hun lichaam te ontdoen van alle ongewenste gifstoffen. Is dat inderdaad nodig? Hoe werkt ontgifting eigenlijk? En hoe kunnen we het beste voor onze lever zorgen zodat die 24/7 al zijn taken goed kan uitvoeren, inclusief ontgifting? .

In dit artikel lees je over de evolutionaire achtergrond van leverproblemen. Van oudsher is de lever belangrijk geweest voor onze stressreactie in kader van overleven (ondersteunt de vecht-vluchtreactie). Hierna vertellen we hoe het ontgiftingsproces van de lever precies werkt en wat de symptomen zijn van een gestoorde ontgiftingsfunctie. We eindigen met een antwoord op de vraag hoe de ontgiftingsfunctie weer hersteld kan worden. Denk aan interventies op het vlak van voeding, leefstijl en specifieke planten.

Hoe gaat het met onze lever?

Helaas gaat het niet zo goed met ‘onze’ lever. Om wat cijfers te noemen: 15 tot 30% van de Nederlandse bevolking heeft al een vervette lever. Dat betekent dat er letterlijk te veel vet in de lever zit, waardoor dit belangrijke orgaan zijn functies niet optimaal kan uitoefenen. Een vette lever kan leiden tot ontstekingen in de lever, wat weer tot littekenweefsel en cirrose van de lever kan leiden.

Een groot orgaan van levensbelang
De lever ligt rechtsboven in de buikholte en wordt aan de voorkant door de ribbenboog beschermd. Het is een groot orgaan dat ongeveer 1,5 kilo weegt en veel energie verbruikt. Hoeveel energie? Nog meer dan onze hersenen… Dit heeft te maken met de grote hoeveelheid functies die de lever van oudsher uitvoert. Om welke taken gaat het?

De taken van de lever
De lever is er niet alleen om te ontgiften, hoe belangrijk die functie ook is. De lever is niet voor niets zo’n groot orgaan, het is een ware duizendpoot die tal van taken uitvoert. De belangrijkste taken zijn:

• Opname en omvormen van voedingsbestanddelen (komen via darmwand en poortader in de lever), toxines, medicatie en andere niet meer gewenste stoffen (ontgifting). Dit gebeurt in twee fases in de lever: hydroxylatie (fase 1) en conjugatie (fase 2) in de lever. We gaan er hieronder dieper op in.
• De lever zorgt voor een stabiele bloedsuikerspiegel door overtollige glucose op te slaan als glycogeen en weer vrij te geven bij daling van de bloedsuikerspiegel. Bij stress (ofwel: plotse behoefte aan energie om de stressreactie te ondersteunen) kan de lever ook glucose produceren (gluconeogenese).
• Immuunfunctie: met onze voeding kunnen pathogenen meekomen naar de lever. In de lever zitten specifieke macrofagen, Kupfercellen, die deze ziekteverwekkers kunnen elimineren.
• Opslag van een aantal belangrijke vitamines en mineralen, zoals vitamines A, B-complex, D, K en ijzer.
• Productie van cholesterol, dit is een belangrijke stof voor elke celwand en een bouwstof van bepaalde hormonen.
• Galproductie, deze gal gaat via xs galblaas naar darmen en zorgt daar voor een goede vertering en opname van vetten.

De lever heeft nog veel meer functies. We kunnen dit belangrijke orgaan dan ook wel omschrijven als onze chemische fabriek. Het is overigens niet het enige orgaan dat zich via ontgifting van ongewenste stoffen kan ontdoen. De lever neemt hierin echter wel een unieke positie in, want alle stoffen die ons lichaam ingaan passeren de lever. Dat geldt ook voor alle stoffen die uitgescheiden worden via ontlasting en urine.

Hoe werkt ontgiften in detail?

Biotransformatie en ontgiften zijn dus een van de belangrijke taken van de lever. Dit gaat om een omzettingsproces van toxines, hormonen, medicijnen en voeding. Gifstoffen zitten overigens ook in onze voeding, en in onze omgeving. Voedingsstoffen worden in dit proces bruikbaar gemaakt voor onze cellen, hormonen en medicijnen worden geïnactiveerd en gifstoffen worden omgezet waardoor ze niet meer schadelijk zijn en kunnen worden uitgescheiden.

De ontgifting gebeurt in twee fases.

Fase 1: hydroxylatie
Dit betekent dat hormonen, medicijnen of toxines wateroplosbaar worden gemaakt. Dat is heel belangrijk, want anders kunnen ze niet uitgescheiden worden. Dit gebeurt in onze levercellen, op basis van enzymatische processen. Deze enzymen horen tot de cytochroom P450 familie. 

Fase 2: diverse enzymatische processen
Veel stoffen moeten na fase 1 nog een extra omzetting ondergaan om onschadelijk te worden gemaakt. Fase 2 is dus een extra omzettingsstap. Welke stap de lever gaat doen hangt af van de stof. Wat zijn de mogelijke extra stappen? Dit gaat om: methylatie, acetylatie, gluthathionconjugatie, sulfatie, glucuronidatie en glycinatie. Dit zijn allemaal moeilijke woorden voor het feit dat de lever een extra groepje aan een stof hangt, waardoor die onschadelijk wordt. Dat gaat om een methylgroep, een acetylgroep, een glutathiongroep, een zwavelstofje, glucoronzuurgroep of een glycinegroep.

Aan het einde van deze fase hebben we een stof die wateroplosbaar én onschadelijk is gemaakt. De afvalstof kunnen we nu uit ons lichaam verwijderen. Ofwel via de galblaas en galwegen. Ofwel via de bloedbaan naar de nieren en dan wordt de stof via de urine eruit gefilterd.

Waar gaat dit proces van ontgifting soms mis?
Dit omzetten in twee fases is een delicaat proces. Wat is het probleem bij die enzymatische omzetting? Als een stof door fase 1 heen is, dan is die stof wel wateroplosbaar gemaakt, maar in veel gevallen ook extra toxisch geworden. In onze lever moet zo’n stofje meteen door naar fase 2, want pas na fase 2 is de stof onschadelijk gemaakt.

Je zit dus even op dat moment tussen fase 1 en fase 2 met extra gevaarlijke stoffen in je lever.

Er is bovendien nog een ander bijkomstig probleem, want in fase 1 komen vrije zuurstofradicalen vrij. Fase 1 is een hydroxilatieproces, een woord dat is samengesteld uit de woorden: hydro (water) en oxilatie (zuurstof). Bij dit proces komen er als een soort bijproduct vrije radicalen vrij. Reactieve radicalen in feite. Dat hoort geen probleem te zijn.

Wij ademen elke dag zuurstof in, we doen dus veel processen met zuurstof. Ofwel: ons lichaam is erop voorzien dat er veel vrije zuurstofradicalen worden ontwikkeld, en we hebben een systeem om die onschadelijk te maken: ons antioxidantensysteem. De naam zegt het al: anti-oxideren. Het is heel handig dat we dat hebben, zo houden vrije radicalen en antioxidanten elkaar in evenwicht.

Indien de lever in fase 1 heel veel stoffen, toxines, moet verwerken, dan krijgen we veel vrije radicalenproductie en dan is de vraag of ons antioxidantensysteem het verwerken hiervan aankan.

Symptomen van ontgiftingsproblematiek

Leverproblematiek uit zich vaak in een of meerdere van deze symptomen:

• Vermoeidheid die altijd maar blijft hangen. Je kunt je er wat bij voorstellen als de ontgifting niet goed loopt. Dan blijven de gifstoffen in je circulatie en richten schade aan. Wat vermoeidheid met zich meebrengt, omdat ons lichaam altijd maar aan het vechten is tegen die toxines en tegen die schade.
• Hoofdpijn komt ook vaak voor, omdat de toxines ook in onze hersenen ontstekingen kunnen veroorzaken. Vele soorten hoofdpijn en migraine zijn vaak gelinkt aan een slechte ontgifting door de lever.
• Slechte vetvertering. De lever produceert gal. Als de lever niet goed werkt, zal dat zich vertalen in een slechte vetvertering, die zichtbaar is door ‘plakpoep’ (poep die aan de wc-pot blijft plakken).
• Huiduitslag/acne. Als de ontgifting via lever niet goed loopt gaat deze via de huid wat acne en andere huidproblemen kan geven.
• Bittere smaak in de mond.
• Opgeblazen gevoel.
• Geelzucht, niet zo zeer van de huid, maar van het wit van de ogen dat gelig wordt.
• Pijn in de leverstreek (de lever ligt rechts onder ribbenboog).
• Haaruitval.
• Roosvorming.
• Alcoholintolerantie, na één glas wijn voel je je al tipsy worden.
• Gezwollen oogleden.
• Hormonale klachten. Onze lichaamseigen hormonen moeten omgezet worden, onschadelijk gemaakt, zodat die kunnen worden afgevoerd. Als dat niet gebeurt, dan kan dat gepaard gaan met hormonale klachten.

Wat zijn de mogelijke oorzaken van een verstoorde ontgiftingsfunctie?

We kunnen drie hoofdoorzaken onderscheiden, die we hieronder kort aanstippen:

1. De lever heeft andere prioriteiten.

We hebben alle belangrijke taken van de lever benoemd aan het begin van dit artikel. Het kan zijn dat de lever een andere functie prioriteit geeft boven ontgiften. Een functie die vaak prioriteit krijgt is het in balans houden van de bloedsuikerspiegel. Met onze westerse leefstijl is dat een taak waar de lever druk mee kan zijn.

Die westerse leefstijl houdt kort in dat we veel suikers eten, vaak op een dag eten (maaltijden en tussendoortjes) en te weinig bewegen. Bij bloedsuikerproblemen - te hoog, te laag - zal de lever steeds proberen om de bloedsuikerspiegel stabiel te houden, en dan zal het ontgiften en omzetten van voeding, toxines en hormonen op de achtergrond raken. De lever kan zich permitteren om deze taak voor even te verzaken, want de lever kan dan beslissen om die toxines (tijdelijk) op te slaan in vetcellen. Daar zitten toxines veilig en kunnen ze geen schade aanrichten voor ons systeem.

Dit is dus een van de grote redenen waarom mensen een vervette lever krijgen, waar we het aan het begin van het artikel over hadden (wat op termijn natuurlijk wel problemen geeft, want een vervette lever kan minder goed zijn taken uitoefenen).

2. Fase 2 ontgifting gaat moeizaam en trager van fase 1.

We hebben de ontgifting besproken die in twee fases gaat en we hebben al benoemd waar het mis kan gaan. Kort herhaald: fase 2 is gecompliceerder en verloopt trager, waardoor er een opeenstapeling van zeer toxische stoffen kan zijn, die wel door fase 1 zijn gegaan.

Er kunnen drie redenen zijn waardoor fase 2 trager verloopt:
• Er kan een genetische reden zijn.
• Er kan sprake zijn van een bouwstoffen- en cofactorentekort (eiwitten, zwavel, choline en B-vitamines).
• Er kan sprake zijn van een te grote aanvoer van toxines uit bijvoorbeeld alcohol of medicatie.

3. De vrije radicalen uit fase 1 worden onvoldoende onschadelijk gemaakt met schade en verminderde functie tot gevolg.

Zoals hierboven ook aangegeven is een antioxidant een stof die een vrije radicaal kan afvangen. Bekende antioxidanten zijn vitamine C en E. Je kunt ze voorstellen als een soort pacmannetjes, die vrije radicalen kunnen pakken. Als een antioxidant een vrije radicaal heeft gevangen, wordt hij zelf ook onstabiel. De vrije radicaal moet dus nog worden afgegeven aan een andere stof, namelijk glutathion. Dit is een eiwit wat we zelf in ons lichaam maken op basis van het mineraal selenium en het aminozuur glycine.

We kunnen wel stellen dat glutathion onze ‘master-antioxidant’ is, die wel raad weet met het wegwerken van vrije radicalen. Het is dus noodzakelijk dat er in de voeding voldoende antioxidanten (vitamine C, E en glutathion) aanwezig zijn om alle vrije radicalen onschadelijk te maken. Ook hier kan het vaak misgaan.

Hoe kunnen we onze lever verzorgen en een verstoorde leverfunctie herstellen?

Als de leefstijl op orde is dan kan de lever 365 dagen per jaar zijn werk doen, inclusief het detoxen. Ook voorkomt dit dat gifstoffen opstapelen in onze lever of vetcellen.

Wat zijn belangrijke onderdelen van die optimale lever-leefstijl?

• Een optimaal bioritme met voldoende slaap. ’s Nachts doet de lever andere taken dan overdag. Kortweg is de lever overdag voor een groot deel bezig met de omzettings- en ontgiftingsfunctie. ‘s Nachts zorgt je lever ervoor dat er voldoende glucose in de bloedbaan blijft, zodat je hersenen en immuunsysteem van brandstof worden voorzien om hun functies uit te oefenen. Late maaltijden sturen het bioritme in de war. Dan is bijvoorbeeld ook de vetvertering lastig, want ’s nachts is er geen galproductie.
• Overnight fasting. Eet de laatste maaltijd rond een uur of 18:00 - 18:30 en eet de eerste maaltijd de dag erna weer na minstens 16 uur, ofwel vanaf 10:00 - 10:30 uur. Zo krijgt je lever rust en kan dit orgaan zijn typische nachttaken goed doen.
• Stressreductie. Stress heeft prioriteit boven ontgiften. Dit is kort gezegd logisch omdat we van oudsher de vlucht-vechtreactie nodig hadden om te overleven. We gaan er hier niet dieper op in, maar je kunt dus stellen dat bij stress de lever kiest voor taken die de stressreactie ondersteunen, zoals vrijgave van glycogeen en gluconeogenese (productie van glucose uit eiwitten) om extra energie vrij te geven voor de stressreactie.
• Voldoende beweging. Door voldoende te bewegen en niet te veel te zitten op een stoel zorg je ervoor dat je voeding (vooral glucose) verbrand wordt, en niet wordt opgeslagen als vet. Dat helpt mee om een vervette lever te voorkomen.
• Eet slechts 2 tot 3 gezonde maaltijden per dag. Adviseer je cliënt gezonde, onbewerkte voeding te eten, verdeeld over enkele maaltijden per dag. Dit draagt bij aan een gezonde insulinehuishouding en stabiele bloedsuikerspiegel.

Wat is gezonde levervoeding?

• Een vuistregel: eet voldoende groenten (met name knollen, kolen, kruisbloemigen en groenten uit de lookfamilie), vis en eieren. Dit bevat allerlei belangrijke micronutriënten en antioxidanten voor een gezonde leverwerking, zoals zink, selenium, B-vitamines, vitamine C, vitamine E, zwavelhoudende aminozuren (cysteïne en methionine) en resveratrol.
• Denk bij een vega(n) menu er ook aan dat de voeding voldoende taurine en vitamine B12 bevat.
• Interessante toevoegingen zijn de leverplanten bij uitstek: mariadistel, artisjok, paardenbloem en broccoli.

Samenvatting

• Onze lever heeft veel functies en geeft indien nodig prioriteit aan de stressreactie. Andere functies worden dan (tijdelijk) verwaarloosd.
• Onze lever heeft te lijden onder onze westerse leefstijl met te veel stress, waardoor met name ontgifting niet goed loopt.
• Onze voeding bevat vaak niet de specifieke voedingsstoffen die de lever nodig heeft om te kunnen ontgiften.
• Te weinig bewegen, te veel zitten en een verstoord eet- en slaapritme zorgen voor een vervette lever.