Berberis vulgaris (zuurbes)

Berberis vulgaris, ofwel zuurbes, is een struikachtige plant die behoort tot de familie Berberidaceae en groeit in onder meer Europa en West-Azië. De naam zou afgeleid zijn van de streek Berberei in Afrika, van waaruit de struik door de Arabieren naar Spanje is gebracht. Een tweede verklaring van de naam stamt af van het Arabische woord ’berberys’ hetgeen ‘mossel’ betekent en een aanduiding is voor de vrucht zelf. De vitamine C-rijke vruchten worden onder andere verwerkt in jams, frisdrank en warme gerechten. De bast, de wortel en de stengels bevatten door de aanwezigheid van isocholine alkaloïden een gele kleurstof, die men vroeger gebruikte om katoen, wol of linnen te kleuren. De bast en de vruchten worden tevens verzameld voor medicinaal gebruik. Vooral de wortelbast bevat een hoog gehalte aan alkaloïden. Zuurbes heeft een antimicrobiële, antioxidatieve en anti-inflammatoire werking. Daarnaast heeft het een positieve invloed op de vet- en suikerstofwisseling en werkt het pijnstillend. Zuurbes wordt gebruikt bij reumatische aandoeningen, diabetes, hyperlipidemie, hoge bloeddruk, bacteriële infecties, colitis ulcerosa, diarree en verslaving.

Vooral de bast van de zuurbes bevat een hoog gehalte aan alkaloïden waaronder isocholine alkaloïden (berberine, jatrorrhizine, palmatine) en bisbenzylisocholinealkaloïden (oxyacanthine). Daarnaast bevat zuurbes ook magnoflorine, berberubine, berbamine, columbamine, isoterandine, chelidoninezuur, resines, tannines en vitamine C. De werking van de isocholine alkaloïde berberine is het meest uitgebreid onderzocht [1].

Antimicrobiële werking

Verschillende onderzoeken laten zien dat berberine een brede antimicrobiële werking heeft. Berberine verstoorde in vitro zowel de celmembraan als DNA-synthese van de bacterie Streptococcus agalactiae [2]. Berberine heeft in vitro tevens een antivirale werking. Berberine remt namelijk de virale replicatie doordat het de virale eiwit en mRNA synthese remt [3,4]. Water- en alcoholextracten van de zuurbes, alsmede geïsoleerd berberine, remmen tevens de groei van verschillende schimmels en de Leishmaniaparasiet [5].   

Anti-inflammatoire en antioxidatieve werking

Zowel in-vitro-, in-vivo- en klinisch onderzoek heeft aangetoond dat berberine een antioxidatieve en anti-inflammatoire werking heeft [6,7]. Berberine gaat oxidatieve stress tegen door het pro-oxidatieve enzym NADPH-oxidase te remmen terwijl het de activiteit van verschillende antioxidatieve enzymen verhoogt. Dit effect lijkt onder andere te worden veroorzaakt door de activering van de antioxidatieve transcriptiefactor NRF2 [6]. Dankzij deze eigenschappen heeft berberine ook een beschermende werking op de lever [8,9]. Daarnaast remt berberine op verschillende manieren de pro-inflammatoire transcriptiefactoren NF-kB en AP-1 en stimuleert het anti-inflammatoire signaalroutes [6].

Bloedsuikerregulatie

Berberine heeft bij mensen mogelijk een bloedsuikerverlagende werking en verbetert de insulinegevoeligheid via verschillende werkingsmechanismen [10]. Uit dieronderzoek is gebleken dat deze effecten onder andere worden veroorzaakt doordat berberine de oxidatie van glucose remt en de ATP-productie in de eilandjes van Langerhans in de alvleesklier remt [11]. Daarnaast remt berberine de opname van glucose in de darm en stimuleert het de expressie van glucose transporter-4 (GLUT-4) en glucagon-like peptide-1-genen [10].

Lipidenstofwisseling

In dieronderzoek is aangetoond dat berberine de glucose-gestimuleerde expressie van het enzym ‘fatty acid synthase’ remt [11]. Dit zou betekenen dat berberine de aanmaak van vet na een suikerrijke maaltijd beperkt. Dier en in-vitro-onderzoek toont tevens aan dat berberine de lipidenspiegels verlaagt door de expressie van de LDL-receptor te stimuleren, de leverfunctie te verbeteren en galzuurafscheiding te stimuleren. Andere manieren waarop berberine de lipidenspiegels zou kunnen verlagen zijn het remmen van de activiteit van de transcriptiefactor PPAR-y en de enzymen acetyl-CoA carboxylase, acyl-CoA synthase en lipoprotein lipase [10].

De plant Berberis vulgaris is wijdverspreid in Europa en West-Azië. Voor het maken van thee, poeders, extracten en tincturen worden voornamelijk de wortel (radix) en de wortelbast gebruikt. De bes kan worden verwerkt in jams, sappen, frisdranken en warme gerechten.

Absorptie

Resultaten uit dieronderzoek toonden aan dat de opname van berberine in de mond en darmen gering is en dat de biologische beschikbaarheid van berberine na orale toediening kleiner dan 1% is [14]. De lage biologische beschikbaarheid wordt mogelijk verklaard doordat berberine een uitgebreide fase I levermetabolisatie ondergaat en een substraat is van nucleaire transporters zoals P-glycoproteïne en organische kationtransporters [15]. In diermodellen werd 2,4 uur na de orale inname van berberine een maximale serumconcentratie bereikt [16].

Distributie

Onderzoek in ratten toonde aan dat oraal toegediend berberine de lever, nieren, spieren, longen, hersenen, hart, pancreas en het vetweefsel bereikt. Vier uur na orale toediening waren de berberineconcentraties hoger in de weefsels dan in het plasma [14,16].

Metabolisme

Dieronderzoek heeft laten zien dat berberine kan worden gemetaboliseerd door oxidatieve demethylatie en glucuronidatie en door de cytochroom P450 2D6 (CYP2D6)-enzymen in de lever [14].

Eliminatie

Dieronderzoek suggereert dat berberine voornamelijk met de feces wordt uitgescheiden [14].

Bij een medicinale plant kan er niet gesproken worden over dagelijkse behoeftes of symptomen van tekorten.

Voor het vervaardigen van thee, extracten en tincturen worden voornamelijk de wortel (radix) of wortelbast (cortex radix) gebruikt (in minder mate de verse of gedroogde bessen en bladeren). Berberis vulgaris extracten kunnen worden gestandaardiseerd op alkaloïden, berekend als berberine. Berberis bevat daarnaast van nature vele andere actieve stoffen, zoals oxyacanthine en jatrorrhizine. Een product gestandaardiseerd op <10% alkaloïden bevat van nature ook deze andere natuurlijke stoffen. Het is tevens mogelijk om een puur berberineproduct te kiezen, geëxtraheerd uit Berberis vulgaris of andere bronnen. De wortelschors kan ook als gemalen poeder of alcoholtinctuur worden ingenomen. De vruchten (bessen) worden gebruikt in jams, sappen, wijn en warme gerechten. In de frisdrankenindustrie wordt de bes gebruikt in smaakcorrigerende siropen. In crèmes worden vooral extracten van de vruchten van de zuurbes verwerkt [1].

Reumatische aandoeningen

Meerdere in-vivo-studies hebben aangetoond dat berberine in een diermodel van artritis een anti-inflammatoire werking heeft, het ziekteverloop kan remmen en symptomen kan verlichten [17]. Er zijn tot nu toe nog geen klinische studies verricht naar het effect van zuurbes of berberine bij patiënten met artritis. Er is echter wel onderzoek gedaan naar het effect van berberine op immuuncellen afkomstig van zowel patiënten met reumatoïde artritis als gezonde controles. Na het stimuleren van de immuuncellen (ex vivo) zorgde de toevoeging van berberine aan de celcultuur voor een remming van de mRNA-expressie en de eiwitproductie van de ontstekingsbevorderende cytokines TNF-a en IL-1ß. Het effect van berberine was aanzienlijk groter in immuuncellen afkomstig van patiënten in vergelijking met die van controles. De onderzoeksresultaten suggereerden tevens dat berberine de mRNA-expressie van TNF-a beter remt dan dexamethason, een ontstekingsremmende corticosteroïde die normaliter wordt ingezet bij de behandeling van reumatoïde artritis [18].

Hyperlipidemie en diabetes

Een meta-analyse van 5 klinische studies liet een positief effect van langdurige inname (6-12 weken) van zuurbes op de vetstofwisseling zien. De suppletie van zuurbes leidde tot een afname van het totaalcholesterol, LDL-cholesterol en triglyceriden. In de onderzoeken werden verschillende vormen van suppletie als interventie toegepast: in één studie aten de deelnemers de vruchten (5 g per dag), in een andere studie bestond de interventie uit vruchtensap (200 ml per dag) en in de overige drie studies namen de deelnemers een extract in van de vruchten (600-3000 mg) in de vorm van capsules [19]. Naast het positieve effect op de vetstofwisseling liet de inname van 3000 mg Berberis vulgaris extract gedurende 12 weken ook een positief effect op de bloedsuikerstofwisseling en de totale antioxidatieve capaciteit zien [20].

Een meta-analyse met 14 gerandomiseerde klinische studies toonde een bloedsuiker- en bloedlipidenverlagende werking van berberine in combinatie met verschillende diabetesmedicatie en leefstijlveranderingen aan [21]. Een recentere meta-analyse met 27 gerandomiseerde klinische trials vond geen directe toegevoegde waarde van de inname van berberine bij het verlagen van de bloedsuikerspiegel en lipidenconcentraties, met uitzondering van een positief effect op het HDL-cholesterol en de triglyceriden. In geen van de 27 onderzoeken werden ernstige bijwerkingen gemeld [22].

Resultaten van een recente multicenter studie bij 409 diabetespatiënten suggereren dat de bloedsuikerverlagende eigenschappen van berberine (1,2 gram berberine per dag/tweemaal daags 0,6 gram voor de maaltijd gedurende 12 weken) worden gemedieerd door de biotransformatie van deoxycholzuur (een galzuur) door de darmbacterie Ruminococcus bromii te remmen [23].

Berberine blijkt ook effectief te zijn bij patiënten met niet-alcoholische leververvetting. Een meta-analyse met 6 gerandomiseerde studies toonde aan dat berberine de bloedsuiker- en lipidenconcentraties verlaagt en een positieve invloed op de leverfunctie en insulinegevoeligheid heeft [24].

Hoge bloeddruk en cardiovasculaire aandoeningen

Er zijn verschillende klinische trials uitgevoerd die het effect van zuurbes op de bloeddruk hebben onderzocht. De dagelijkse consumptie van 200 ml zuurbessap door patiënten met diabetes type 2  gedurende 8 weken leidde, naast een verlaging van de bloeddruk, tot een daling van de bloedsuikerconcentratie en het totaalcholesterol en verhoogde de bloedconcentratie van de antioxidant, paraoxonase-1 [25].

In een 8 weken-durende klinische trial bij 84 deelnemers met een hoge bloeddruk, verbeterde de dagelijkse inname van 10 gram gedroogde gemalen zuurbes de flow-gemedieerde dilatatie van de kransslagaders ten opzichte van placebo. Tevens waren na 8 weken de concentraties van twee ontstekingsfactoren, ICAM-1 en MCP-1, significant lager in de groep die zuurbes toegediend kreeg [26].

Echter, uit een recente meta-analyse bleek dat er over het gemiddelde van de onderzochte studies geen effect is van zuurbessuppletie op de bloeddruk bij patiënten met diabetes type 2, metabool syndroom en niet-alcoholische leververvetting. De studies in deze analyse waren wel erg verschillend van opzet, waardoor de studieresultaten onvoldoende met elkaar konden worden vergeleken [27].

Acne

Resultaten van een placebogecontroleerde klinische trial met 50 deelnemers met ernstige acne toonden aan dat de inname van een waterextract van gedroogde zuurbes (600 mg/dag) gedurende 4 weken het aantal laesies (zowel ontstoken als niet-ontstoken laesies) meer deed afnemen in de groep die het Berberis vulgaris extract kreeg toegediend. Ook de ‘Michaelson’s acne severity score’ nam sterker af in deze groep [28].

Bacteriële vaginose

In een gerandomiseerde studie met 80 vrouwen met een bacteriële vaginose werd de effectiviteit van een vaginaal aangebrachte crème met 5% Berberis vulgaris extract in een basis van het antibioticum metronidazol (0,75%) vergeleken met een crème met enkel metronidazol. Na 5 dagen bleek de crème die de combinatie met zuurbes bevatte effectiever in de bestrijding van de vaginale infectie. Ook waren er minder terugkerende infecties in de groep die de crème met Berberis vulgaris extract gebruikte [29].

Diarree

In een klinische trial met 196 patiënten met het diarree-predominante prikkelbare darm syndroom (IBS-D) verminderde de tweemaal daagse inname van 400 mg berberine verschillende symptomen van IBS-D, waaronder de frequentie van diarree [14,30]. Eerdere studies hebben laten zien dat berberine effectief kan zijn bij de behandeling van diarree veroorzaakt door een infectie met E. coli of V. cholerae, de veroorzaker van cholera [14].

Colitis ulcerosa

Een kleine placebogecontroleerde klinische studie observeerde een afname van de ontsteking (-30%) in de dikke darm na een dagelijkse inname van 900 mg berberine gedurende 3 maanden. Er waren geen verschillen in ontstekingsmarkers gemeten in het bloed tussen de berberine- en placebogroep [31].   

Ontwenningsverschijnselen

Het effect van de inname van een tweemaal daagse dosis van 500 mg Berberis vulgaris extract gedurende 4 weken is onderzocht in een placebogecontroleerde klinische trial met 52 drugsverslaafden (opiaten) onder behandeling van methadon. In vergelijking met de placebogroep waren ontwenningsverschijnselen significant minder bij degenen die het extract gedurende 1 maand gebruikten. Tussen beide groepen waren er geen verschillen in scores voor depressie, angst, stress en slaapkwaliteit [32].

Niet te gebruiken door jonge kinderen of tijdens zwangerschap of borstvoeding [16].

Gebaseerd op wetenschappelijke klinische studies en practice-based evidence (toepassing in de praktijk) adviseren wij een dagelijkse dosis van 1-2 gram Berberis vulgaris extract. Als wordt gekozen voor een puur berberineproduct dan adviseren wij tot 2 gram berberine te gebruiken. Kiest u voor een alcoholextract dan adviseren wij drie tot viermaal daags het product te gebruiken.  Houd bij de suppletievorm en het doseringsadvies rekening met de persoon, interacties, indicatie, etc.

Er is niet veel informatie beschikbaar over de veiligheid van de inname van Berberis vulgaris. Over het algemeen wordt de inname van zuurbes via de voeding als veilig beschouwd. Gebaseerd op ‘practice-based evidence’ (toepassing in de praktijk), lijkt de inname van 1,5-3 gram zuurbes per dag veilig [16]. In een klinische studie werd de inname tot 2 gram berberine per dag gedurende 8 weken goed verdragen [33].

Zuurbes zou mogelijk misselijkheid, braken, hoofdpijn, hypotensie, hypertensie, bradycardie, leukopenie, respiratoire insufficiëntie en paresthesieën kunnen veroorzaken [16]. Mogelijk zijn de bijwerkingen enkel het gevolg van hoge en langdurige berberinetoediening.

Medicatie

Omdat zuurbes in-vitro de activiteit van acetylcholine kan verlagen, is voorzichtigheid geboden bij het gebruik van cholinerge en anticholinerge medicatie. Tevens is met behulp van in-vitro- en in-vivo-onderzoek aangetoond dat berberine de werking van bloedverdunners en plaatjesaggregatieremmende medicatie zou kunnen versterken en daardoor het risico op bloedingen zou kunnen vergroten.

Klinische resultaten laten zien dat zuurbes de bloedsuikerspiegel kan verlagen. Hierdoor moet voorzichtigheid geboden worden met bloedsuikerverlagende medicatie. Zowel in-vivo- als klinisch onderzoek heeft uitgewezen dat zuurbes een bloeddrukverlagende werking heeft en daardoor de werking van bloeddrukverlagende medicatie kan versterken.

Door zijn sedatieve werking op het centrale zenuwstelsel zou zuurbes de werking van reguliere sedativa kunnen versterken.

Berberine zou het metabolisme van cyclosporine kunnen verlagen doordat het de werking van het cytochroom P450 3A4 (CYP3A4) enzym remt. Ook is er voorzichtigheid geboden bij het gebruik van medicatie die door het cytochroom P450 2D6 (CYP2D6) enzym wordt afgebroken.

Supplementen

Vanwege de mogelijkheid van een bloedstollingsbevorderende en plaatjesaggregatieremmende werking is het verstandig om op te passen met de combinatie van zuurbes en kruiden zoals: Ginkgo biloba, Panax ginseng, paardenkastanje, zoethout, knoflook en andere. Ook is voorzichtigheid geboden met kruiden en supplementen met sedatieve werking op het centrale zenuwstelsel en een bloedsuiker- en/of bloeddrukverlagende werking.

1.           Verhelst G. Groot handboek geneeskrachtige planten. 9e druk. Wevelgem: BVBA MANNAVITA; 2019.

2.           Peng L, Kang S, Yin Z, Jia R, Song X, Li L, e.a. Antibacterial activity and mechanism of berberine against Streptococcus agalactiae. Int J Clin Exp Pathol. 2015;8(5):5217–23.

3.           Shin H-B, Choi M-S, Yi C-M, Lee J, Kim N-J, Inn K-S. Inhibition of respiratory syncytial virus replication and virus-induced p38 kinase activity by berberine. Int Immunopharmacol. juli 2015;27(1):65–8.

4.           Wang H, Li K, Ma L, Wu S, Hu J, Yan H, e.a. Berberine inhibits enterovirus 71 replication by downregulating the MEK/ERK signaling pathway and autophagy. Virol J. 11 januari 2017;14(1):2.

5.           Mahmoudvand H, Sharififar F, Sharifi I, Ezatpour B, Fasihi Harandi M, Makki MS, e.a. In Vitro Inhibitory Effect of Berberis vulgaris (Berberidaceae) and Its Main Component, Berberine against Different Leishmania Species. Iran J Parasitol. maart 2014;9(1):28–36.

6.           Ma X, Chen Z, Wang L, Wang G, Wang Z, Dong X, e.a. The Pathogenesis of Diabetes Mellitus by Oxidative Stress and Inflammation: Its Inhibition by Berberine. Front Pharmacol. 2018;9:782.

7.           Beba M, Djafarian K, Shab-Bidar S. Effect of Berberine on C-reactive protein: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Complement Ther Med. oktober 2019;46:81–6.

8.           Hermenean A, Popescu C, Ardelean A, Stan M, Hadaruga N, Mihali C-V, e.a. Hepatoprotective effects of Berberis vulgaris L. extract/ß cyclodextrin on carbon tetrachloride-induced acute toxicity in mice. Int J Mol Sci. 2012;13(7):9014–34.

9.           Tahmasebi M, Sadeghi H, Nazem H, Kokhdan EP, Omidifar N. Hepatoprotective effects of Berberis vulgaris leaf extract on carbon tetrachloride-induced hepatotoxicity in rats. J Educ Health Promot. 2018;7:147.

10.         Firouzi S, Malekahmadi M, Ghayour-Mobarhan M, Ferns G, Rahimi HR. Barberry in the treatment of obesity and metabolic syndrome: possible mechanisms of action. Diabetes Metab Syndr Obes. 2018;11:699–705.

11.         Bai M, Liu Y, Zhou F, Zhang Y, Zhu Q, Zhang L, e.a. Berberine inhibits glucose oxidation and insulin secretion in rat islets. Endocr J. 26 april 2018;65(4):469–77.

12.         Hashemzaei M, Rezaee R. A review on pain-relieving activity of berberine. Phytother Res. juni 2021;35(6):2846–53.

13.         Hajhashemi V, Fahmideh F, Ghanadian M. Antinociceptive effect of methanolic extract and alkaloid fractions of Berberis integerrima root in animal models. Avicenna J Phytomed. juni 2018;8(3):227–36.

14.         Imenshahidi M, Hosseinzadeh H. Berberine and barberry (Berberis vulgaris): A clinical review. Phytother Res. maart 2019;33(3):504–23.

15.         Tsai P-L, Tsai T-H. Hepatobiliary excretion of berberine. Drug Metab Dispos. april 2004;32(4):405–12.

16.         Natural Medicines - Professional Monograph European Barberry [Internet]. Beschikbaar op: https://naturalmedicines.therapeuticresearch.com/databases/food,-herbs-...1

17.         Shen P, Jiao Y, Miao L, Chen J-H, Momtazi-Borojeni AA. Immunomodulatory effects of berberine on the inflamed joint reveal new therapeutic targets for rheumatoid arthritis management. J Cell Mol Med. november 2020;24(21):12234–45.

18.         Ghorbani N, Sahebari M, Mahmoudi M, Rastin M, Zamani S, Zamani M. Berberine Inhibits the Gene Expression and Production of Proinflammatory Cytokines by Mononuclear Cells in Rheumatoid Arthritis and Healthy Individuals. Curr Rheumatol Rev. 2021;17(1):113–21.

19.         Hadi A, Arab A, Ghaedi E, Rafie N, Miraghajani M, Kafeshani M. Barberry (Berberis vulgaris L.) is a safe approach for management of lipid parameters: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Complement Ther Med. april 2019;43:117–24.

20.         Shidfar F, Ebrahimi SS, Hosseini S, Heydari I, Shidfar S, Hajhassani G. The Effects of Berberis vulgaris Fruit Extract on Serum Lipoproteins, apoB, apoA-I, Homocysteine, Glycemic Control and Total Antioxidant Capacity in Type 2 Diabetic Patients. Iran J Pharm Res. 2012;11(2):643–52.

21.         Dong H, Wang N, Zhao L, Lu F. Berberine in the treatment of type 2 diabetes mellitus: a systemic review and meta-analysis. Evid Based Complement Alternat Med. 2012;2012:591654.

22.         Lan J, Zhao Y, Dong F, Yan Z, Zheng W, Fan J, e.a. Meta-analysis of the effect and safety of berberine in the treatment of type 2 diabetes mellitus, hyperlipemia and hypertension. J Ethnopharmacol. 23 februari 2015;161:69–81.

23.         Zhang Y, Gu Y, Ren H, Wang S, Zhong H, Zhao X, e.a. Gut microbiome-related effects of berberine and probiotics on type 2 diabetes (the PREMOTE study). Nat Commun. 6 oktober 2020;11(1):5015. https://doi.org/10.1038/s41467-020-18414-8

24.         Wei X, Wang C, Hao S, Song H, Yang L. The Therapeutic Effect of Berberine in the Treatment of Nonalcoholic Fatty Liver Disease: A Meta-Analysis. Evid Based Complement Alternat Med. 2016;2016:3593951.

25.         Lazavi F, Mirmiran P, Sohrab G, Nikpayam O, Angoorani P, Hedayati M. The barberry juice effects on metabolic factors and oxidative stress in patients with type 2 diabetes: A randomized clinical trial. Complement Ther Clin Pract. mei 2018;31:170–4.

26.         Emamat H, Asadian S, Zahedmehr A, Ghanavati M, Nasrollahzadeh J. The effect of barberry (Berberis vulgaris) consumption on flow-mediated dilation and inflammatory biomarkers in patients with hypertension: A randomized controlled trial. Phytother Res. 22 december 2020; https://doi.org/10.1002/ptr.7000

27.         Atefi M, Ghavami A, Hadi A, Askari G. The effect of barberry (Berberis vulgaris L.) supplementation on blood pressure: A systematic review and meta-analysis of the randomized controlled trials. Complement Ther Med. januari 2021;56:102608.

28.         Fouladi RF. Aqueous Extract of Dried Fruit of Berberis vulgaris L. in Acne vulgaris, a Clinical Trial. Journal of Dietary Supplements. 13 november 2012;9(4):253–61.

29.         Masoudi M, Kopaei MR, Miraj S. Comparison between the efficacy of metronidazole vaginal gel and Berberis vulgaris (Berberis vulgaris) combined with metronidazole gel alone in the treatment of bacterial vaginosis. Electron Physician. augustus 2016;8(8):2818–27.

30.         Chen C, Tao C, Liu Z, Lu M, Pan Q, Zheng L, e.a. A Randomized Clinical Trial of Berberine Hydrochloride in Patients with Diarrhea-Predominant Irritable Bowel Syndrome. Phytother Res. november 2015;29(11):1822–7.

31.         Xu L, Zhang Y, Xue X, Liu J, Li Z-S, Yang G-Y, e.a. A Phase I Trial of Berberine in Chinese with Ulcerative Colitis. Cancer Prev Res [Internet]. januari 2020 [geciteerd 3 september 2021];13(1):117–26. Beschikbaar op: http://cancerpreventionresearch.aacrjournals.org/lookup/doi/10.1158/1940-6207.CAPR-19-0258

32.         Dabaghzadeh F, Sharififar F, Ahmadzadeh A-M, Karami-Mohajeri S. The effects of Berberis vulgaris L. root extract on the opiate withdrawal syndrome and psychological factors: a randomized double-blind clinical trial. J Basic Clin Physiol Pharmacol. 21 juni 2021;

33.         Zeng X-H, Zeng X-J, Li Y-Y. Efficacy and safety of berberine for congestive heart failure secondary to ischemic or idiopathic dilated cardiomyopathy. Am J Cardiol. 15 juli 2003;92(2):173–6.

34.         Fani M, Kohanteb J. In Vitro Antimicrobial Activity of Thymus vulgaris Essential Oil Against Major Oral Pathogens. J Evid Based Complementary Altern Med. oktober 2017;22(4):660–6.

35.         Kowalczyk A, Przychodna M, Sopata S, Bodalska A, Fecka I. Thymol and Thyme Essential Oil-New Insights into Selected Therapeutic Applications. Molecules. 9 september 2020;25(18).

36.         Xu J-G, Liu T, Hu Q-P, Cao X-M. Chemical Composition, Antibacterial Properties and Mechanism of Action of Essential Oil from Clove Buds against Staphylococcus aureus. Molecules. 8 september 2016;21(9):1194. http://www.mdpi.com/1420-3049/21/9/1194

37.         Krebs S, Omer TN, Omer B. Wormwood (Artemisia absinthium) suppresses tumour necrosis factor alpha and accelerates healing in patients with Crohn’s disease - A controlled clinical trial. Phytomedicine. april 2010;17(5):305–9.

38.         Neyrinck AM, Sánchez CR, Rodriguez J, Cani PD, Bindels LB, Delzenne NM. Prebiotic Effect of Berberine and Curcumin Is Associated with the Improvement of Obesity in Mice. Nutrients [Internet]. mei 2021;13(5):1436. Beschikbaar op: https://www.mdpi.com/2072-6643/13/5/1436

39.       Li D, Zheng J, Hu Y, Hou H, Hao S, Liu N, e.a. Amelioration of Intestinal Barrier Dysfunction by Berberine in the Treatment of Nonalcoholic Fatty Liver Disease in Rats. Pharmacogn Mag [Internet]. 2017 [geciteerd 6 augustus 2021];13(52):677–82. Beschikbaar op: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5701411/