NAC

N-acetyl-L-cysteïne wordt ook wel acetylcysteïne of NAC genoemd. NAC is een goed opneembare en stabiele vorm van het aminozuur cysteïne. Cysteïne wordt als conditioneel essentieel aminozuur beschouwd, omdat het lichaam het zelf kan maken uit andere aminozuren. Het wordt echter essentieel wanneer de bouwstoffen onvoldoende worden aangevoerd en er te weinig cysteïne wordt gevormd. Cysteïne is een bouwsteen voor de productie van lichaamseiwitten en de belangrijkste voorloperstof van de krachtige antioxidant glutathion. Cysteïne is daarmee vooral belangrijk voor de bescherming van weefsels en organen tegen oxidatieve stress. Verlaagde glutathionniveaus worden gezien bij veroudering en uiteenlopende aandoeningen, waardoor de behoefte aan cysteïne nog hoger wordt. NAC kan onder meer ingezet worden bij toxische belasting, leverstoornissen, inflammatie, hart- en vaatziekten, luchtweg- en longaandoeningen, slijmvorming, virale infecties waaronder HIV en Sars-Cov-2, verslavingen, psychiatrische stoornissen, veroudering, sporten, PCOS en fertiliteitsproblemen.

NAC is een verbinding van het zwavelhoudende aminozuur L-cysteïne en een acetylgroep. De aanwezige acetylgroep zorgt voor een wateroplosbaar en stabiel molecuul waardoor het in staat is de cysteïneniveaus in het lichaam optimaal te verhogen [1]. Cysteïne is een conditioneel essentieel aminozuur en een bouwstof van eiwitten. De primaire functie van NAC is het leveren van cysteïne dat nodig is voor glutathionsynthese, de krachtigste antioxidant in ons lichaam [1]. Glutathion speelt een rol in de energiestofwisseling, bij de celdeling en bij een groot aantal andere functies en is daarom essentieel voor het voortbestaan van de cel en behoud van weefsels en organen. De glutathionniveaus in de cel nemen af naarmate de leeftijd vordert. Ook bij een aantal ziekten worden sterk verlaagde glutathionspiegels waargenomen (zoals een HIV-infectie en cardiovasculaire aandoeningen).

De werking van NAC uit zich op verschillende fronten [2]:

Antioxidatief: NAC heeft zelf een directe antioxidatieve capaciteit die te verklaren is door de aanwezigheid van de sulfhydrylgroepen (SH-groepen) op het molecuul. Het vangt vrije radicalen en beschermt daarmee cellen en weefsels. Het is daarnaast onmisbaar voor de synthese van glutathion. Uit cysteïne, glutamaat en glycine wordt glutathion (een tripeptide) gevormd. Aangezien het lichaam altijd voldoende glutamaat beschikbaar heeft, is cysteïne de belangrijkste factor die de mate van glutathionsynthese bepaalt. NAC is daarmee belangrijk voor het behoud van gezonde weefsels en organen en beschermt tegen veroudering. Bij sporters ondersteunt het de antioxidantactiviteit in spierweefsel en beïnvloedt daarmee het uithoudingsvermogen.

Detoxificatie: zwavelhoudende aminozuren zoals cysteïne, maar ook methionine en taurine, spelen een belangrijke rol bij ontgiftingsprocessen in het lichaam. In de klinische praktijk worden hoge doseringen NAC toegepast als tegengif om lever- en nierbeschadiging te voorkomen bij een paracetamolintoxicatie. Paracetamol verlaagt drastisch de hoeveelheid glutathion in de lever. Ook veel andere medicijnen (zoals proteaseremmers bij AIDS) verlagen de hoeveelheden glutathion in het lichaam. NAC levert de cysteïne die nodig is voor het herstellen van de normale concentraties glutathion. De SH-groepen op NAC, cysteïne en glutathion zijn met name interessant omdat ze direct met vele toxinen, waaronder zware metalen en alcohol, kunnen reageren. Detoxificatie door NAC verloopt langs verscheidene wegen. NAC is daarmee belangrijk voor een goede leverfunctie.

Slijmoplossend: NAC helpt om slijm in de luchtwegen af te breken, waardoor het gemakkelijker kan worden opgehoest. NAC splitst de zwavelbruggen in het slijm in aparte sulfhydrylgroepen, waardoor kleinere moleculen ontstaan. Het verbetert de zuurstofopname, vermindert inflammatie en is daarom effectief bij aandoeningen als bronchitis, cystische fibrose, astma, sinusitis en pneumonie. Bij dergelijke toepassingen wordt NAC soms als spray toegepast.

Hart- en vaatziekten: oxidatieve schade kan leiden tot aandoeningen van hart en bloedvaten. NAC is in staat de oxidatie van LDL te remmen en bij te dragen aan het verminderen van atherosclerotische plaques in een muismodel [3] . NAC kan daarnaast homocysteïneconcentraties verlagen [4] en oxidatieve stress verminderen hetgeen gunstig is ten aanzien van de hartfunctie [5].

Immuunmodulerend: NAC, en ook glutathion, zijn van groot belang voor het immuunsysteem. De beschikbaarheid van glutathion lijkt een limiterende factor te zijn in de activiteit van onze lymfocyten. Na contact met het antigen moeten lymfocyten in staat zijn zich snel te vermeerderen en bovendien antilichamen en interleukines te produceren. Bij dit proces is veel zuurstof nodig en wanneer lymfocyten niet genoeg glutathionvoorraden hebben opgebouwd kan dat aanleiding zijn voor oxidatieve schade. In-vitro-studies ondersteunen het anti-inflammatoire effect van NAC. NAC wordt in verband gebracht met het reduceren van pro-inflammatoire markers en proteaseactiviteit [6].

Antivirale activiteit: de bescherming tegen virussen is slechter naarmate de concentraties van glutathion en andere antioxidanten in de cel laag zijn. Virussen reizen in het lichaam in een beschermende capsule van eiwitten. Eenmaal op de plek van bestemming aangekomen wordt de capsule vernietigd en komen de virussen vrij. Glutathion onderdrukt het kapotgaan van de eiwitcapsules, waardoor de virussen niet vrij kunnen komen. Uit de klinische praktijk blijkt NAC een behandelmethode bij infectie met het humaan immunodeficiëntie virus (HIV). Dit is gebaseerd op de constatering dat de glutathionstatus een belangrijke determinant is voor overleving van HIV-geïnfecteerden en dat suppletie met NAC de glutathionniveaus bij deze patiënten weer kan herstellen [7]. Ook bij infectie met Sars-Cov-2 (het coronavirus) en het ontwikkelen van Covid-19 lijkt NAC effectief te zijn. NAC werkt antioxidatief in de longen en remt pulmonaire inflammatie en oedeem, neutrofielen, macrofagen, IL-1ß en IL-6. Het is mucolytisch (slijmoplossend) en kan beschermend werken tegen acute longschade [8–10].

Glutamaatregulatie: NAC reguleert het glutamaatniveau in de hersenen [11]. Glutamaat is een van de belangrijkste neurotransmitters in de hersenen. NAC suppletie wordt daarom ook wel in verband gebracht met behandeling van psychiatrische aandoeningen en verslavingen [11]. Ons brein en zenuwstelsel is daarbij erg gevoelig voor schade door vrije radicalen. Optimale niveaus van glutathion en NAC zijn daarom belangrijk.

NAC is een verbinding tussen het conditioneel essentiële aminozuur cysteïne en een acetylgroep. NAC komt niet in onze voeding voor. De acetylgroep die bij NAC in supplementvorm wordt toegevoegd, zorgt voor een betere opname in de darmen en geeft stabiliteit aan het molecuul waardoor het de biologische beschikbaarheid van cysteïne verhoogt [1].

Cysteïne kan ons lichaam zelf aanmaken uit het aminozuur methionine. Echter, in bepaalde omstandigheden kan de lichaamseigen aanmaak ontoereikend zijn, waardoor behoefte ontstaat aan aanvulling vanuit de voeding. Cysteïne wordt daarom ook wel een conditioneel essentieel aminozuur genoemd. Eiwitrijke voedingsmiddelen, zoals gevogelte, eieren, rundvlees, maar ook quinoa en noten bevatten cysteïne.

Oraal toegediende NAC wordt gemakkelijk opgenomen in de maag en darm en komt vervolgens via de poortader in de lever terecht. In de lever wordt NAC bijna volledig gedeacetyleerd tot cysteïne [1]. Uit de aminozuren cysteïne, glutamaat en glycine wordt vervolgens glutathion gevormd. De eerste stap van de glutathionsynthese, namelijk de verbinding tussen cysteïne en glutamaat is snelheidsbepalend. Aangezien het lichaam altijd voldoende glutamaat beschikbaar heeft, is cysteïne de belangrijkste factor die de mate van glutathionsynthese bepaalt.

Glutathion dat gevormd is in de lever wordt vervolgens voor het grootste deel in de bloedcirculatie gebracht.

Cysteïne dat niet is omgevormd naar glutathion bereikt ook de bloedbaan en kan vervolgens de bloedhersenbarrière passeren waar het wordt omgezet in cystine [12]. Uit diermodellen blijkt dat NAC-suppletie onder meer kan leiden tot verhoogde glutathionwaarden in de hersenen, wat NAC interessant maakt voor behandeling van psychiatrische stoornissen [13].

Het lichaam kan zelf het aminozuur cysteïne produceren uit methionine. Een cysteïnetekort ontstaat als er een tekort is aan voorloperstoffen, bijvoorbeeld door een ontoereikend voedingspatroon. Ook kunnen operaties, snelle groei en sportbeoefening de aminozuurbehoefte beïnvloeden.

Primair wordt cysteïne in het lichaam gebruikt voor de aanmaak van glutathion, de krachtigste vrije radicalenvanger en antioxidant in ons lichaam. Glutathion wordt voortdurend geregenereerd om zijn functie steeds opnieuw te kunnen uitoefenen. Het is van levensbelang, maar er zijn vele omstandigheden waarin de bouwstoffen cysteïne en glutamine onvoldoende voorradig zijn. Iedere dag wordt ons lichaam blootgesteld aan veel factoren die een aanslag doen op de lichaamsvoorraden van glutathion: stress, vervuiling, straling, infectie, medicijnen, slechte voeding, veroudering, sport en verwonding. Bij onvoldoende bescherming door glutathion kan dat bijdragen aan celschade, veroudering en op den duur ziekte [14]. Glutathiondepletie speelt bij een groot aantal aandoeningen een bepalende rol. Het optimaal houden van de glutathionvoorraden is dan ook erg belangrijk.

Als de lichaamseigen aanmaak en toevoer van cysteïne ontoereikend is, kan suppletie met NAC (tijdelijk) uitkomst bieden. Dankzij de acetylverbinding is NAC goed opneembaar en stabiel. De acetylverbinding beschermt het molecuul bovendien tegen oxidatie. NAC wordt na inname vrijwel direct omgezet naar L-cysteïne, en is daarom uitermate geschikt om de L-cysteïnewaarden in het lichaam te verhogen om zo aan de behoefte te voldoen.

Geadviseerd wordt om NAC in supplementvorm in te nemen op een lege maag. Niet combineren met eiwitrijke voedingsmiddelen.

NAC kan ingezet worden bij verschillende aandoeningen [2,7,11,13,15–22]:

· Toxische belasting (waaronder paracetamolvergiftiging)

· Zware metalenbelasting

· Alcoholisme

· Leverstoornissen

· Hart- en vaatziekten

· Hypercholesterolemie

· Hyperhomocysteïnemie

· Nierziekten

· Diabetes

· Immunodeficiëntie

· Ontstekingen

· Luchtweg- en longaandoeningen (bronchitis, cystische fibrose, astma, sinusitis, pneumonie, COPD)

· Slijmvorming in luchtwegen (NAC maakt slijm vloeibaarder)

· Narcose (bijwerkingen)

· HIV/AIDS

· Verslavingen

· Obsessieve compulsieve stoornis

· Depressie (verminderen oxidatieve stress)

· Schizofrenie (verminderen oxidatieve stress)

· Veroudering

· Sportbeoefening

· Polycysteus ovariumsyndroom (PCOS)

· In vitro fertilisatie (IVF)

· Infectie met het coronavirus; herstel na Covid-19

Voorzichtigheid is geboden bij het gebruik van NAC tijdens zwangerschap [19]. NAC passeert de placenta, maar is niet in verband gebracht met nadelige effecten voor de foetus of moeder. Vermijd het gebruik van NAC tijdens het geven van borstvoeding [19]. Er is onvoldoende betrouwbare informatie beschikbaar. Gebruik van NAC wordt eveneens ontraden bij een allergie tegen acetylcysteïne.

Gebaseerd op practice-based evidence (toepassing in de praktijk) adviseren wij doseringen tussen de 200 en 1200 mg NAC per dag, daarbij rekening houdend met het individu, indicatie en interacties. Hogere doses worden veelal in meerdere doses, verspreid over de dag, ingenomen [19]. Mensen die bloot staan aan grote hoeveelheden oxidanten en gifstoffen, zoals rokers, wordt aangeraden tegen de 1200 mg per dag te nemen.

Het gebruik van NAC is veilig in de aanbevolen doseringen [19].

Voor zover bekend veroorzaakt NAC in de aangegeven dosering geen bijwerkingen. De meeste bijwerkingen van NAC treden op wanneer enkelvoudige doses van meer dan 9 gram worden gebruikt of wanneer een regime van meer dan 30 gram per dag wordt gevolgd [19]. Doses die op een lege maag zijn ingenomen, kunnen soms lichte misselijkheid en/of maagirritaties veroorzaken. Het innemen van NAC met een licht verteerbare snack zonder eiwit (bijvoorbeeld fruit) lost het probleem vaak op.

NAC kan interacties aan gaan met andere stoffen en geneesmiddelen [19].

· NAC vermindert mogelijk de werking van actieve kool.

· NAC werkt mogelijk antistollend. Wees voorzichtig bij gelijktijdig gebruik met antistollingsmiddelen. Stop het gebruik van NAC minimaal 2 weken voorafgaand aan een chirurgische ingreep.

· NAC kan, theoretisch gezien, bloeddrukverlagend werken. Wees voorzichtig met gelijktijdig gebruik van antihypertensiva.

· NAC kan de werkzaamheid van het antimalariamiddel chloroquine beïnvloeden.

· NAC kan het risico op hypotensie en hoofdpijn vergroten wanneer het samen wordt genomen met nitroglycerine. Vermijd gelijktijdig gebruik.

Meer interacties zijn mogelijk. Raadpleeg hiervoor een deskundige.

NAC-suppletie blijkt de glutathionspiegels effectief te verhogen. Er zijn meerdere stoffen die kunnen ondersteunen in de glutathionsynthese. Het aminozuur L-methionine is een cysteïneprecursor en kan daarom ook worden ingezet om de lichaamseigen glutathionproductie te verhogen. Ook glutamine is een onderdeel van het glutathion-tripeptide en daarmee een directe bouwsteen van glutathion.

Glutathion wordt snel verbruikt in tijden van stress, ziekte of bijvoorbeeld inspanning, maar is een antioxidant die voortdurend wordt geregenereerd. Door middel van de antioxidantcascade probeert het lichaam verbruikt (geoxideerd) glutathion weer te recyclen (reduceren). Andere antioxidanten als vitamine C, vitamine E en alfa-liponzuur zijn daarbij onmisbaar.

1. Atkuri KR, Mantovani JJ, Herzenberg LA, Herzenberg LA. N-Acetylcysteine--a safe antidote for cysteine/glutathione deficiency. Curr Opin Pharmacol. augustus 2007;7(4):355–9.

2. Mokhtari V, Afsharian P, Shahhoseini M, Kalantar SM, Moini A. A Review on Various Uses of N-Acetyl Cysteine. Cell J. juni 2017;19(1):11–7.

3. Cui Y, Narasimhulu CA, Liu L, Zhang Q, Liu PZ, Li X, e.a. N-acetylcysteine inhibits in vivo oxidation of native low-density lipoprotein. Sci Rep. 5 november 2015;5:16339.

4. Hildebrandt W, Sauer R, Bonaterra G, Dugi KA, Edler L, Kinscherf R. Oral N-acetylcysteine reduces plasma homocysteine concentrations regardless of lipid or smoking status. Am J Clin Nutr. november 2015;102(5):1014–24.

5. Liu C, Lu X-Z, Shen M-Z, Xing C-Y, Ma J, Duan Y-Y, e.a. N-Acetyl Cysteine improves the diabetic cardiac function: possible role of fibrosis inhibition. BMC Cardiovasc Disord. 6 augustus 2015;15:84.

6. Lappas M, Permezel M, Rice GE. N-Acetyl-cysteine inhibits phospholipid metabolism, proinflammatory cytokine release, protease activity, and nuclear factor-kappaB deoxyribonucleic acid-binding activity in human fetal membranes in vitro. J Clin Endocrinol Metab. april 2003;88(4):1723–9.

7. Hummelen R, Hemsworth J, Reid G. Micronutrients, N-acetyl cysteine, probiotics and prebiotics, a review of effectiveness in reducing HIV progression. Nutrients. juni 2010;2(6):626–51.

8. Flora SD, Balansky R, Maestra SL. Rationale for the use of N-acetylcysteine in both prevention and adjuvant therapy of COVID-19. The FASEB Journal. 2020;34(10):13185–93.

9. Assimakopoulos SF, Aretha D, Komninos D, Dimitropoulou D, Lagadinou M, Leonidou L, e.a. N-acetyl-cysteine reduces the risk for mechanical ventilation and mortality in patients with COVID-19 pneumonia: a two-center retrospective cohort study. Infect Dis (Lond). 29 juni 2021;1–8.

10. Mohanty RR, Padhy BM, Das S, Meher BR. Therapeutic potential of N-acetyl cysteine (NAC) in preventing cytokine storm in COVID-19: review of current evidence. Eur Rev Med Pharmacol Sci. maart 2021;25(6):2802–7.

11. Asevedo E, Mendes AC, Berk M, Brietzke E. Systematic review of N-acetylcysteine in the treatment of addictions. Braz J Psychiatry. juni 2014;36(2):168–75.

12. Smith QR. Transport of glutamate and other amino acids at the blood-brain barrier. J Nutr. april 2000;130(4S Suppl):1016S-22S.

13. di Michele F, Siracusano A, Talamo A, Niolu C. N-Acetyl Cysteine and Vitamin D Supplementation in Treatment Resistant Obsessive-compulsive Disorder Patients: A General Review. Curr Pharm Des. 2018;24(17):1832–8.

14. Wu G, Fang Y-Z, Yang S, Lupton JR, Turner ND. Glutathione metabolism and its implications for health. J Nutr. maart 2004;134(3):489–92.

15. de Andrade KQ, Moura FA, dos Santos JM, de Araújo ORP, de Farias Santos JC, Goulart MOF. Oxidative Stress and Inflammation in Hepatic Diseases: Therapeutic Possibilities of N-Acetylcysteine. Int J Mol Sci. 18 december 2015;16(12):30269–308.

16. Waterdrinker A, Berk M, Venugopal K, Rapado-Castro M, Turner A, Dean OM. Effects of N-Acetyl cysteine on suicidal ideation in bipolar depression. J Clin Psychiatry. mei 2015;76(5):665.

17. Talasaz AH, Khalili H, Fahimi F, Jenab Y, Broumand MA, Salarifar M, e.a. Effects of N-acetylcysteine on the cardiac remodeling biomarkers and major adverse events following acute myocardial infarction: a randomized clinical trial. Am J Cardiovasc Drugs. februari 2014;14(1):51–61.

18. Thakker D, Raval A, Patel I, Walia R. N-acetylcysteine for polycystic ovary syndrome: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled clinical trials. Obstet Gynecol Int. 2015;2015:817849.

19. Natural Medicines - Professional - N-Acetyl Cysteine (NAC) [Internet]. [geciteerd 6 september 2021]. Beschikbaar op: https://naturalmedicines.therapeuticresearch.com/databases/food,-herbs-supplements/professional.aspx?productid=1018

20. Dominari A, Hathaway Iii D, Kapasi A, Paul T, Makkar SS, Castaneda V, e.a. Bottom-up analysis of emergent properties of N-acetylcysteine as an adjuvant therapy for COVID-19. World J Virol. 25 maart 2021;10(2):34–52.

21. Tse HN, Tseng CZS. Update on the pathological processes, molecular biology, and clinical utility of N-acetylcysteine in chronic obstructive pulmonary disease. Int J Chron Obstruct Pulmon Dis. 2014;9:825–36.

22. Amaral EP, Conceição EL, Costa DL, Rocha MS, Marinho JM, Cordeiro-Santos M, e.a. N-acetyl-cysteine exhibits potent anti-mycobacterial activity in addition to its known anti-oxidative functions. BMC Microbiol. 28 oktober 2016;16(1):251.

Indicaties