Slaap als krachtige antioxidant

Door de stroomversnelling waarin wij leven komt onze gezondheid steeds meer in het gedrang. De werkdruk van zittende beroepen stijgt, terwijl de verleiding van allerlei gemaksvoeding aan de orde van de dag is. Leefstijlgeneeskunde wint daarom steeds meer terrein: relatief eenvoudige aanpassingen aan ons dagelijks leven op het gebied van voeding, beweging en suppletie kunnen de mismatch tussen onszelf en onze leefomgeving aanmerkelijk verkleinen.

In dit artikel vertellen we over de slaap. Waarom het essentieel is, wat de antioxidatieve werking van slaap in én buiten het brein is en hoe je deze kennis in de praktijk kunt toepassen.

Slaap

Wat betreft slaap: stress en het blauwe licht uit onze telefoons en computers houdt ons wakker. Tegelijkertijd is slaap noodzakelijk, want wie niet slaapt wordt ziek. Uit een studie gepubliceerd in het tijdschrift PLOS Biology blijkt dat kort slapende fruitvliegmutanten een gevoeligheid voor acute oxidatieve stress delen [1]. En wat zijn de gevolgen van oxidatieve stress? Oxidatieve stress staat aan de basis van veroudering en speelt een rol bij talloze ziektebeelden [4]. Zou dit ook zo kunnen werken bij mensen?

Waarom slaap essentieel is

Mensen slapen bijna een derde van hun leven. Bijna alle dieren slapen, ook al zijn ze dan niet alert en beweeglijk. Dat is natuurlijk levensgevaarlijk als er roofdieren in de buurt zijn. Maar blijkbaar wegen de baten hier tegenop, wat suggereert dat slapen essentieel is.

Er is al aangetoond dat slaap een belangrijke rol speelt bij het leren en het geheugen [1]. Echter, het blijkt lastig om de onderliggende functies van slaap te identificeren, die essentieel zijn voor de overleving of de fitheid van het organisme.

Feit is, dat steeds meer mensen lijden aan chronisch slaaptekort. Dit leidt tot metabole stoornissen, hart- en vaatziekten, ontsteking, psychiatrische stoornissen of zelfs vroegtijdige sterfte [2]. Tevens worden slaapstoornissen in verband gebracht met de ziekte van Alzheimer, Parkinson en Huntington [3]. Het wordt daarom steeds belangrijker om slaap beter te leren begrijpen.

Onderzoek en uitkomsten

Om inzicht te krijgen in de functie van slaap, heeft men getracht een gemeenschappelijk fysiologisch defect te identificeren bij kortslapende fruitvliegmutanten. Deze mutanten blijken een gemeenschappelijke gevoeligheid voor acute oxidatieve stress te hebben, met als gevolg kortere overlevingstijden dan controles [1]. Hieruit kan opgemaakt worden dat slaap antioxidatieve processen ondersteunt, aangezien oxidatieve stress een disbalans is van reactieve zuurstofcomponenten (vrije radicalen) en antioxidantreacties.

Het bevorderen van de slaap met genetische en farmacologische middelen bij fruitvliegen verhoogde de overleving na oxidatieve stress [1]. De vraag die men vervolgens stelde, was of oxidatieve stress ook de slaap kon reguleren. Dit bleek het geval. Het extra tot expressie brengen van antioxidantgenen leidde tot vermindering van oxidatieve stress in de hersenen, waarna de slaapbehoefte daalde.

Antioxidatieve werking in het brein

Is oxidatieve stress dan te vinden in heel het brein of zit het vooral in bepaalde delen van de hersenen? In een review uit het wetenschappelijke magazine Oxidative Med Cell Longevity journal staat beschreven dat verschillende onderzoeken bij ratten laten zien dat de hersenendelen niet allemaal evenveel worden beïnvloed [5]. Vooral de hypothalamus, hippocampus en de thalamus vertoonden een verhoogde oxidatieve stress bij een slaaptekort bij ratten. Dit kan onder andere leiden tot concentratieproblemen.

Andere onderzoeken vonden naast de hippocampus, ook verhoogde oxidatieve stress in de amygdala en de cortex. Oxidatieve stress in de amygdala leidt tot meer stress en angstgevoelens. De cortex is verantwoordelijk voor cognitieve functies als denken, redeneren en plannen. Bij een oxidatieve stress raakt dit dus verstoord. Is dit dan nog te herstellen? De onderzoekers vroegen zich dat ook af en hebben het slaapgebrek behandeld. Wat bleek? De hippocampus vertoonde een versterkte antioxidatieve activiteit na het behandelplan, maar dit was niet te zien in de cortex.

Antioxidatieve werking buiten het brein

Verschillende dierstudies lieten zien dat slaap ook zorgt voor minder oxidatieve stress in de rest van het lichaam [5]. Zo zijn organen als de huid, longen, hart, spieren, plasma, milt en lever onderzocht na een tekort aan slaap. Daar werden vooral verschillen in oxidatieve stress gevonden in het hart, plasma, milt en de lever. Oxidatieve stress in het lichaam is weer sterk gerelateerd aan metabole aandoeningen en ziekten [6].

Veel ziekten waarmee slaapstoornissen in verband worden gebracht, zijn op hun beurt weer geassocieerd met oxidatieve stress. Het remmen van oxidatieve stress, bijvoorbeeld door te zorgen voor voldoende nachtrust, verkleint daarmee ook de kans op het ontwikkelen of verergeren van pathologische processen.

Kennis in de praktijk

Steeds meer mensen slapen steeds minder door leefstijlgerelateerde oorzaken. Nieuw onderzoek suggereert een bidirectionele relatie tussen slaap en oxidatieve stress: oxidatieve stress veroorzaakt slaapbehoefte en slaap werkt vervolgens als een antioxidant voor zowel het lichaam als de hersenen. Oftewel: slaap helpt het lichaam zich te verdedigen tegen oxidatieve stress, en oxidatieve stress helpt slaap te induceren. Het is daarom voor de gezondheid van jouw cliënt essentieel om het slaapproces zo veel mogelijk te ondersteunen.

Een goede nachtrust begint met een goede slaaphygiëne: geen schermpjes vlak voor het slapen, overdag voldoende bewegen, stress zo veel mogelijk vermijden, ’s avonds na acht uur niet meer eten en zorgen voor een donkere en goed geventileerde slaapkamer. Wanneer jouw cliënt de slaap dan nog niet kan vatten, kun je bijvoorbeeld melatonine aanbevelen. Melatonine draagt bij aan de vermindering van de tijd die nodig is om in slaap te vallen.

Daarnaast kunnen diverse kruiden uitkomst bieden, waaronder valeriaan, dat helpt bij het sneller in slaap vallen. Volwassenen kunnen valeriaan slikken voor een periode van 6 weken. Ashwagandha, kan ook worden ingezet, omdat dit kruid een ontspannende werking heeft. Deze twee kruiden maken overigens een mooie combinatie met slaapmutsjeskruid (Griffonia simplicifolia) en passiebloem (Passiflora incarnata). Passiebloem wordt binnen de fytotherapie ingezet om nervositeit en slapeloosheid te behandelen.

Bronnen

1. Hill, V. M., O’Connor, R. M., Sissoko, G. B., Irobunda, I. S., Leong, S., Canman, J. C., ... & Shirasu-Hiza, M. (2018). A bidirectional relationship between sleep and oxidative stress in Drosophila. PLoS biology, 16(7), e2005206.
2. https://www.cdc.gov/sleep/about_sleep/chronic_disease.html
3. https://www.sciencedaily.com/releases/2019/01/190124141536.htm
4. Liguori I, Russo G, Curcio F, Bulli G, Aran L, Della-Morte D, Gargiulo G, Testa G, Cacciatore F, Bonaduce D, Abete P. Oxidative stress, aging, and diseases. Clin Interv Aging. 2018 Apr 26;13:757-772. doi: 10.2147/CIA.S158513. PMID: 29731617; PMCID: PMC5927356.
5. Villafuerte G, Miguel-Puga A, Rodríguez EM, Machado S, Manjarrez E, Arias-Carrión O. Sleep deprivation and oxidative stress in animal models: a systematic review. Oxid Med Cell Longev. 2015;2015:234952. doi: 10.1155/2015/234952. Epub 2015 Apr 6. PMID: 25945148; PMCID: PMC4402503.
6. Roberts, C. K., & Sindhu, K. K. (2009). Oxidative stress and metabolic syndrome. Life sciences, 84(21-22), 705-712.